O ran gwneud eich cartref yn wyrddach ac yn fwy ynni-effeithlon, gall fod yn anodd gwybod ble i ddechrau. Ychwanegwch at hyn y byd newydd o derminoleg y mae angen ei lywio yn y maes hwn, a gall deimlo'n ein bod wedi cael ein llethu braidd.
Bydd y canllaw hwn yn esbonio rhai o'r termau allweddol yr ydych yn debygol o ddod ar eu traws wrth wneud gwelliannau gwyrdd i'ch cartref, gan gynnwys os ydych yn gwneud cais i gynllun Cartrefi Gwyrdd Cymru . Ei nod yw rhoi 'jargon carbon' mewn Cymraeg clir a gobeithio dangos ei fod yn symlach nag y byddech yn ei feddwl mewn gwirionedd.
Ôl-osod
Yn syml, mae ôl-osod yn broses o unrhyw waith gwella ar unrhyw adeilad presennol i wella ei effeithlonrwydd ynni.
Carbon
Mae carbon, neu garbon deuocsid, yn allyriad sy’n cipio gwres sy'n gweithredu fel blanced pan gaiff ei ryddhau i'r aer, gan ddal gwres yn yr atmosffer a chynhesu'r blaned. Rhai o’r allyrwyr carbon mwyaf yw ffynonellau ynni traddodiadol fel glo a nwy, sydd wedi cael eu defnyddio’n hanesyddol i danio gorsafoedd pŵer ac felly ein cartrefi.
Sero net
Sero net yw'r sefyllfa lle mae swm y nwyon tŷ gwydr a gynhyrchir yn hafal i faint o nwyon tŷ gwydr sy'n cael eu tynnu o'r atmosffer. Cyflawnir hyn drwy leihau carbon a chael gwared ar garbon (gweler y diffiniadau isod). Mae Cymru, fel y DU, wedi ymrwymo i gyrraedd allyriadau carbon sero net erbyn 2050.
Lleihau carbon
Cyfeirir ato weithiau hefyd fel lleihau carbon, sef y gostyngiad yn y carbon sy'n cael ei ryddhau i'r atmosffer o ganlyniad i weithredu mesurau ynni effeithlon. Felly, trwy roi’r inswleiddiad hwnnw yn eich to neu osod mesurau atal drafftiau ar eich drysau a’ch ffenestri, rydych yn cadw mwy o wres yn eich cartref ac angen defnyddio llai o nwy a thrydan i’w gynhesu.
Cael gwared ar garbon
Mae hyn yn cyfeirio at y broses o dynnu carbon deuocsid o'r atmosffer trwy ddulliau megis ailgoedwigo.
Carbon niwtral
Mae carbon niwtral yn aml yn cael ei ddefnyddio'n gyfnewidiol â sero net, ond nid ydynt yr un peth. Y gwahaniaethau allweddol rhwng y ddau yn gyffredinol yw bod 1) sero net yn cwmpasu'r holl nwyon tŷ gwydr, nid dim ond carbon, a 2) sero net yn canolbwyntio ar leihau yn ogystal â chael gwared.
Ôl troed carbon
Mae gan bob un ohonom ein hôl troed carbon ein hunain, a gynhyrchir o'r camau a gymerwn o ddydd i ddydd - o sut rydym yn teithio a sut rydym yn byw i'r hyn rydym yn ei fwyta. Cyfrifo eich ôl troed carbon yw’r cam cyntaf i ddeall pa gamau y gallwch eu cymryd i’w leihau. Mae yna amrywiaeth o offer ar-lein sy'n eich galluogi i wneud hyn. Gallai camau i leihau eich ôl troed carbon gynnwys gwneud mân newidiadau i’ch ymddygiad (fel diffodd goleuadau pan nad ydynt yn cael eu defnyddio), dewis teithio carbon isel, neu wella effeithlonrwydd ynni eich cartref.
Ynni adnewyddadwy
Un o'r ffyrdd gorau o leihau eich allyriadau carbon yw newid i ynni adnewyddadwy. Ynni adnewyddadwy yw ynni sy'n dod o ffynonellau naturiol sy'n cael eu hailgyflenwi'n gyson - gwynt a golau'r haul er enghraifft - ac sydd ag ôl troed carbon isel neu sero. Amcangyfrifir bod tua 42% o grid pŵer y DU yn dod o ffynonellau adnewyddadwy, a gwynt yw'r cyfrannwr mwyaf.
Pympiau gwres
Mae pympiau gwres yn eich galluogi i gynhyrchu eich ynni adnewyddadwy eich hun gartref drwy system wresogi carbon isel. Maen nhw'n gweithio trwy gymryd egni gwres o'r aer neu'r ddaear y tu allan a'i bwmpio trwy arwyneb cyfnewid gwres i gywasgydd, sy'n achosi i'w dymheredd godi. Yna caiff ei drosglwyddo i system gwres canolog neu ddŵr poeth eich cartref. Er mwyn i'r dechnoleg hon weithio orau, mae'n hanfodol gosod effeithlonrwydd ynni effeithiol yn yr adeilad, yn enwedig inswleiddio da.
Solar PV Heulol
Mae paneli solar PV heulol, neu baneli solar / heulol ffotofoltäig, yn cael eu gosod ar doeau i droi golau'r haul yn drydan. Mae'r celloedd solar / heulol hyn y tu mewn i'r paneli yn cynnwys lled-ddargludyddion sy'n cynhyrchu trydan cerrynt uniongyrchol (CU), sydd wedyn yn cael ei basio trwy wrthdröydd a'i drawsnewid yn gerrynt eiledol (CE), gan ei wneud yn ddefnyddiadwy yn eich cartref.
Mantais allweddol PV solar / heulol yw y gallwch werthu unrhyw drydan dros ben yn ôl i'r grid, neu gallwch osod batri a storio'r ynni dros ben i'w ddefnyddio'n ddiweddarach. Nid oes angen golau haul uniongyrchol ar baneli solar i weithio, a gallant gynhyrchu trydan o hyd ar ddiwrnod cymylog neu yn ystod y gaeaf.
Cynllun Ardystio Microgynhyrchu (CAM)
Mae CAM yn sefydliad safonau sy'n ardystio cynhyrchion technoleg ynni carbon isel, gosodwyr a'u gosodiadau, gan ddarparu marc ansawdd, cymhwysedd a chydymffurfiaeth i gwsmeriaid. Mae gan CAM gyfeiriadur o gontractwyr a chynhyrchion ardystiedig i helpu perchnogion tai i ddod o hyd i gefnogaeth ddibynadwy. Gallwch ddod o hyd i ragor o wybodaeth am MCS ar eu gwefan.
TrustMark / Marc Ansawdd
Mae TrustMark yn gynllun ansawdd a gymeradwyir gan y llywodraeth sy'n rhoi mynediad i berchnogion tai at weithwyr proffesiynol masnach cofrestredig sy'n cynnal y safonau gofynnol o gymhwysedd technegol, arferion masnachu a gwasanaeth cwsmeriaid. Fel CAM, maent yn darparu cyfeirlyfr o weithwyr proffesiynol achrededig gan gynnwys cydlynwyr ôl-osod, aseswyr ôl-osod a gosodwyr cofrestredig. Am ragor o wybodaeth, ewch i weld eu gwefan.
PAS 2035
Cyflwynwyd PAS 2035 yn 2019 fel fframwaith clir ar gyfer arfer gorau o ran ôl-osod ynni mewn eiddo domestig. Yn holl bwysig, mae'n cymryd y 'tŷ cyfan' i ystyriaeth, er mwyn sicrhau bod y gwaith a wneir yn iawn ar gyfer yr eiddo a bod y mesurau'n gweithio gyda'i gilydd i wella ynni a rheoli lleithder i'r eithaf trwy awyru cadarn.
Mae’r fframwaith yn gynhwysfawr, ond y newyddion da yw bod yn rhaid iddo gael ei reoli gan Gydlynydd Ôl-osod cymwysedig fel nad oes rhaid i chi boeni am wneud hyn eich hun. Mae Cartrefi Gwyrdd Cymru yn cynnig mynediad wedi’i ariannu’n llawn i berchnogion tai at Gydlynydd Ôl-osod, a fydd yn gwneud yn siŵr bod y safon ansawdd hon yn rhan annatod o unrhyw brosiectau y byddwch yn bwrw ymlaen â hwy.
PAS 2030
Er bod PAS 2025 yn fframwaith o safonau, PAS 2030 yw'r ardystiad sy'n ofynnol gan osodwyr i allu cyflawni mesurau effeithlonrwydd ynni ar eiddo domestig. Mae'n sicrhau ansawdd uchel ac yn sicrhau bod y mesurau gosod yn cydymffurfio. Mae hon yn ystyriaeth allweddol i wirio gydag unrhyw osodwr yr ydych yn bwriadu ymgysylltu â hwy.
I gael cymorth a chyngor pellach i berchnogion tai, a busnesau, yng Nghymru, mae sylfaen gynyddol o gymorth annibynnol rhad ac am ddim ar gael. Mae hyn yn cynnwys gwefan Gweithredu ar Hinsawdd Cymru a chynghorwyr Cynllun Nyth/ Nest sydd ar gael o ddydd Llun i ddydd Gwener 9yb-6yh ar y rhif rhad ac am ddim 0808 808 2244.
